FENÈSTRA DOBÈRTA SUS L'OCCITAN

 Estimats amics,

Lo FOGAL RURAL DE PALHÉS

organiza un rencontre campèstre e occitan

lo DIMENGE 26 DE JUNH DE 2022

sul site de

la CAPÈLA DE MONTALAURON*

Sètz totes convidats a vos jónher a nosautres

per aquel moment festiu

FENETRE OUVERTE SUR L’OCCITAN
Le foyer rural de Pailhès vous invite à une rencontre champêtre et occitane
DIMANCHE 26 JUIN A 11Heures sur le site de la CHAPELLE DE MONTALAUROU.
( Chemin de la chapelle 34490 Pailhès)
PROGRAMME DE LA JOURNEE.
Rendez-vous à 11heures à la pinède.

JEUX DE MOTS avec RENATE.
PIQUE- NIQUE PARTAGÉ (chacun amène ce qu’il veut)
14 Heures
« CONTES & RACONTES »
AVEC
FLORIAN VERNET ET JEAN-MARC VILLANOVA.
Ouvert à tous et compréhensible même pour ceux qui ne parlent pas occitan.
Renseignements : 0676289793

LA PICÒTA NEGRA a BESIÈRS

L'ombra docinèla de las platanas costejant lo camin grand de Sauvian, s'estira a la lutz del solelh colc d'aquela vesprada autonenca. Un grand caval gris rabala una jardinièra dins un craïnament gaujós. Sèit sul banc, capèl suls uèlhs, en blòda blavenca e bragas de velós negre, grandaràs e balès, l'òme sòmia, breçolat al pas de la bèstia. Se sona Martin.

Se’n tornan de l'òrt amb la carriòla comola d'ortalissas que l'endeman  de matin es jorn de mercat Plaça de La Magdalena. Un còp à l'ostal caldrà netejar e botar tot aquò en cledetas e platèus e tornar cargar la jardinièra per la téner prèsta a partir abans la primalba.

D'ausida ! Tòpi, lo caval grand s'arrèsta ! L'òme, estonat, lèva lo cap e vei a la rasa del camin una paura vièlha tota negra, plegada coma lo pont del diable de Vilamanha L'Argentièra. De pels s'escapan en escuma blanca del dejós de la poncha negra. Rufada coma una poma centenària, la fàcia s'aluca de la lusor maliciosa dels uèlhs trufandièrs. Lo nas es long,  fina la boca, ponchut lo menton . Es plan acapçadeta.

-Adieu, mameta ! Ont anatz d'aquesta ora ? Volètz que vos despause endacòm  ?

-Grand mercé, brave òme ! Vòli plan qu'ai las cambas endolesidas e als pès los agacins que me lancejan !

E d'un saut se trapèt al costat de Martin. « È bè ! Sètz encara desgordida ! » diguèt.

E mameta, e Martin, dins la jardinièra rabalada  per Tòpi, grand caval gris se’n van cap a Besièrs.

En camin fan coneissença.

Quand arribèron al pont sus Òrb, rison coma dos amics vièlhs.

Al cap del pont la mameta li ditz:

- Desencusatz me Martin, mas es aicí que vos daissi. Vos mercegi plan, sètz plan brave e plan aimable. Atanben vos vau dire un secrèt que sabi que ne'n diretz pas res a degun: soi LA PICÒTA NEGRA ![1] 

- Dieu me damne ! Ai carrejat La Picòta Negra !

-Ep la ! Dieu ? Parlatz pas de qual coneissètz pas ! La fòrça que servissi es pas ni brava ni mai marrida, ni òme ni mai femna, ni Dieu ni mai diable ! E m'a comandat de faire masèl de cinc cents besierencs.

-Òu macarèl!Cinc cents ! Aquò es pas possible !

- Prometi, que m'agradatz plan, que vos, la vòstra ostalada, vòtres amics seràn pas tocats !

-Aquò's bon ! Mas cinq cents es tròp !

-M'agradatz fòrça plan: ne tuarai pas mai de cent ! Pòdi pas faire mens ! A lèu !

E La Picòta Negra, daissa aquí lo paure Martin tot mortificat e pietadós .

Se passèt qualques jorns tranquilles...puèi los mòrts se seguiguèron: un, tres, dètz, cent, cent cinquanta, dos cents, tres cents...

Martin ne veniá fòl ! Emponha un brave paissèl e a passes grands monta cap al Capnaut. Cèrca de pertot la Masca e cèrca que cercarà, finís per la trapar dins un recanton escur.

-A coquina ! Ara vos teni ! Avètz pas vergonha, messorguièra qu'aviatz promès de ne tuar pas que cent.

-A paure Martin, paure misèria ! Òme de pauc de fe que n'ai tuat pas que cent !

-Pas que cent ?.. E los autres, totes los autres de qué son mòrts alara ?

-Los autres, totes los autres, son mòrts... de PAUR !

Pèire Delhon 08/05/2020

---

[1] La picòta negra = petite vérole, variole que toquèt Besièrs a la fin del sègle XIX.

LEGENDA MURVIELHENCA DEL CLOQUIÈR DE TESAN DE BESIÈRS (2)

Seguida e fin. Traparetz la debuta dau raconte dau Pèire Delhon a l'article en dejós

Un jorn de Sant-Pèire, sant patron del vilatge, el que deten totas las claus e pòt dobrir totas las sarralhas e mai las pus rovilhadas, aprofeitant que la populacion tota èra amassada dins la glèisa e tot bèl just aprèp l'Ite Misa Est, lo Riquet, mèstre de la farga, rodièr a sas oras e Vulcan pretenciós (es un Manja Vacas que parla), faguèt ressonar sa votz poderosa dins la nau e diguèt, a quicòm  pròche :

« Per la gràcia del nòstre grand emperaire Carlesmanhe e de sos filhs tant aimats, avèm recebut per Aprision[1] lo dreit de cultivar aquestas tèrras, lo dreit de velhar sus elas, de las defendre amb capuditge (testardariá). La nòstra plaça fòrta es respectada e la nòstra valença dins los combats nos permet de viure serenament dins una patz suava coma un rosièr comol de saba, de flors e d'espinas ponchudas, un d’aqueles rosièr qu’òm se ne sarra amb respècte e umilitat, si que non, mèfi a las fissadas ! Mas, fòrça nos es de reconéisser que la nòstra torre de gach a pas res de tot d'un cloquièr digne d'aqueste nom e qu'aquò nos fa sofrir las trufariás dels Sala Vacas que se rison jol nòstre nas. Aquò  pòt pas mai durar, aquò  cal que s’acabe, n'i a pro d'aquò ! » tronèt lo Riquet.

- De qué nos cal faire ? demandèt  Lo Restant Del Ase. (Se sonava aital per de que, quand èra pichonet, se faguèt mossegar per un ase.)

- Se volèm un cloquièr mai que mai pus bèl que lo de Murvièlh, cal començar per augmentar la nautor de la nòstra torre, respondèt lo Tacho, un òmenet de la pèl escura e maçon del vilatge.

- Per aquò cal de pèiras, li respondèt Pòrta Dobèrta amb la seuna sapiença e lo seu avisament legendàri.

-Es clar ! Per las pèiras, e ben, avèm la vièlha glèisa desafectada de Sant Pèire[2]. Avèm pas que de nos servir e, se ne manca, ne montarèm de las ribas d'Òrb.

  Aquò dich, aquò fach.

E los murvielhencs aguèron la suspresa de veire la torre de Tesan montar un pauc mai cada jorn cap al cèl.

  Aquò faguèt rajar fòrça saliva al caplòc de canton e cadun aviá son vejaire  sus la faiçon que s'acabariá lo cloquièr.

  A despart los mai maldisents que prevegèron l'afondrament de l’edifici d'aicí pauc de temps, d'unes prepausèron una longa poncha, d'autres una copòla, d'autres una piramide…

 Totes s'enganèron.

Quand se venguèt la davalada, lo Riquet prenguèt tornarmai la paraula: « L'ivèrn serà leu arribat. Pensi qu'avèm plan trabalhat. La nòstra torre es plan polida e plan nauta. Mas ne demòra pasmens una torre. La nos cal acabar e ne faire un cloquièr. »

Aquelas paraulas ressonèron dins un silenci pesuc. Pas digús ne pipèt mot, pas digús aguèt idèas per cambiar una torre en cloquièr…

Lo fabre anava plan prepausar una estructura de fèrre obrat, puèi aguèt paur d'estre acusat de ventar sus pòrres e demorèt en una. ([3]Prepausarà pus tard aquela solucion a las gents de Palhièrs, mas aquò es una autra istòria.)

Alara, trespassant la fola, plegat en dos per tròp de dur trimadís, tot escrancat, s'avenguèt lo vièlh que se sonava Las-Ancas-Dins-l'Esquina, e diguèt de sa votz de cabra: « Ara, pecaire, soi ben tròp vièlh per trabalhar, ai pas cap de filhas ni d'enfants, soi tot solet dins ma vida... Se volètz, ai un flòc de granjòt al dejós de l'Aspiran[4] que deu faire a quicòm pròche las dimensions de la torre. Prenètz-lo e pausatz-lo dessús... se volètz... se volètz... »

Çò que faguèron!

Dempuèi aquel temps, quand un murvielhenc es tot triste, se vira los uèlhs cap al cloquièr de Tesan e, un còp s'èstre espotit de rire, tot content e reconflat coma un candolièr que ven de veire lo psiquiatre, se’n torna a sos afars.

E cric, e crac, mon conte es acabat !

Ai escrit a mon biais, aquela legenda per omenatge al contaire anonim murvielhenc e que demòre tanben una traça escricha d’aquel conte.

Pierre DELHON

TESAN lo 8 de Agost de 2012

---

[1] L'Aprision : Per un diplòma del 2 d’abrial de 812, Carlesmanhe instituís lo sistèma de l'Aprision que consistís de repoblar la region ambe d'Espanhòls (d'aquí l'escais dels Tesanencs) que refusan la dominacion musulmana o ben qu' an guerrejats contra los  sarrasins, al costat dels Francs.

L'Aprision permet per aquelas populacions d'èstre, al cap de trenta annadas, propietàrias de las tèrras abandonadas a condicion que las reconstituïguèsson e que las desbosiguèsson.

Lo sistèma de l'Aprision es confirmat per los diplòmas de Loís Lo Piós del 10 de genièr de 815 e del 10 de genièr de 816 e lo de Carles lo Clòscapelat del 11 d’agost de 844.

[2] La GlÈisa Sant pÈire : Situada fòra las murailhas, sul puèg del meteis nom -lo cementèri actual- èra la glèisa parroquiala. Es estada remplaçada per la capèla senhorala, Nòstra Dòna, que fasiá partida integrala del castèl. D'aqui l'abséncia de cloquièr, mai preséncia d'una torre de gach. Tot lo sanclame dels sègles XIII e XIV Sant Pèire e Nostra Dòna, apareisson dins una part dels actes que nos son demorats.

[3] L’ estructura de fÈrre obrat qu’adorna lo cloquièr de Palhièrs es sortida dels talhièrs d’Aubin Louvier, sarralhièr, fabre e manescal de Tesan. Aquela òbra, es estada comandada per lo conselh municipal de Palhièrs, Joan Laboucarier essent cònsol (1983-1995).

[4] ASPIRAN DE RAVANES : Aspiran o Aspiranus, es estat, aquò segur, una villà galloromana, proprietat d'Aspiranus. De Ravanes es la deformacion de Sant Roman. Aquel site es estat ocupat a comptar de la preïstòria e demòra al costat d’un ga permetent de gasar Òrb sens anar cap a Besièrs. En 673, a Aspiran, i aguèt la batèsta entre los visigòts del rei Wamba e los  septimanencs revoltats sostenguts per Loup, duc d' Aquitània. Aprèp 40 annadas d'ocupacion araba, lo besierenc es despoblat e las tèrras abandonadas; d'aquí l'Aprision de Carlesmanhe. Lo 29 d’agost de 881, un diplòma de Carloman, establit per la pregària del capelan Vulfard, confirma la possession d'Aspiran e Albinian (Lignan) cap a Rainard, Vesconte de Besièrs.

Al moment de la crosada dels albigés, es en la glèisa Sant Roman d'Aspiran que, lo 14 d’abrial de 1226, Pons, senhor de Tesan, faguèt sa somission al Rei Loís VIII en s'agenolhant davant lo  legat reial.

LEGENDA MURVIELHENCA DEL CLOQUIÈR DE TESAN DE BESIÈRS

Escotatz aquela legenda qu'aguèri lo benastre d'ausir al cafè " Lo Parech" a Murvièlh, de la boca d'un "vièlh" murvielhenc.

 Sauprai  pas jamai se la contèt per ieu o ben s'èra dins sas abituds de contaire de parlar davant cinc o sièis personas mas aguèri fòrça plaser, fòrça jòia de l'escotar parlar en lenga nòstra.

 Un grand grand mercé a el e se, per còp d'astre, se reconeis dins çò que seguís, ièu vòli plan l'encontrar : aquò me fariá un plaser dels grands.

 Per plan comprendre çò que seguís, cal saupre que los tesanencs s'escaissan "los Espanhòls" e los murvielhencs los "Manja Vacas" o ben los « Sala vacas ».

L'escais « Los Espanhòls » se vendrià que, per un diplòma del 2 d'Abrial de 812, Carlesmanhe, instituís lo sistèma de l'Aprision que consistís de repoblar la region ambe d'Espanhòls -d'aqui l'escais dels tesanencs- que refusan la dominacion musulmana o ben qu'an guerrejat contra los sarrasins, al costat dels francs.

L'Aprision permet per aquelas populacions d'èstre, al cap de trenta annadas, proprietàrias de las tèrras abandonadas a condicion que las reconstituïguèsson e que las desbosiguèsson.

 Los « Sala Vaca » : se ne cresèm la legenda, Murvièlh aviá fòrça tropèls de vacas e per ne conservar la car, que i aviá pas de congelador, dins aquel temps, la salavan coma la dels pòrcs.

Vaquí qu'un jorn qu'èran en estat de sètge, lo senhor de Murvièlh faguèt çò parièr que dòna Carcàs, per colhonar l'enemic : faguèt cabussar per dessús los barris la darrièra vaca salada.

Los assetjaires, abusats, levèron lo sètge.

Vaquí per la legenda.

Per ieu, la realitat es endacòm mai : los tropèls de vacas del besierenc devián, per amontanhar cap a l'Espinosa, Murat o La Cauna passar per Murvièlh e los Murvielhencs « oblidavan » de tancar las pòrtas de lors remesas, garatges, magazins, estables e trapavan aital fòrça buòus, qu'èran despeçats e la car conservada salada.

Mas aquò se passèt i a fòrça fòrça temps e las vacas traversan pas pus Murvièlh ont lo congelador a remplaçat la sal.

Vaquí alara, aprèp aquela parentèsi, un pauc longueta, la vertadièra istòria -per los Murvielhencs- del cloquièr de Tesan.

 Fa plan de temps d'aquò, los Espanhols s’enebiguèron de gaitar cap a Murvièlh, lor agradava mai la vista cap a Palhièrs o Cornelhan. Ufanoses coma de pesolhs revenguts, n'aurián per res al mond convengut que la vista del cloquièr de Murvièlh los fasiá venir vergonhoses e fòls de gelosiá. Cossí se podiá, cap a sos uèlhs, qu'una mena tant mespresada de "Sala Vacas" e de "Fasedors de calç"[1] poguèsson aver un cloquièr vertadièr ?

E pasmens lor caliá reconéisser que lo cloquièr de Murvièlh èra mai que mai pus bèl que las torres, que dominavan lors seunas glèisas, tant plan eficaças per susvelhar los alentorns dels vilatges de Tesan, Palhièrs e Cornelhan, mai sens cap de personalitat, sens campana[2], sens anma. Cossí endurar la vista d'un monument tan polit, tant elegant, tan plen de leugieretat e de delicadesa, que jogava amb las nivols, servissent de ligam entre los murvielhencs e lor Dieu tant aimat.

Aquò podiá pas anar !!!

(de seguir...)

Pierre DELHON

---

[1] NÒTAS pescadas dins HISTOIRE DE THEZAN-les-BEZIERS de Roger GUY, 1999 et TESANO en Bas-Languedoc d’Aimé OURMET, 1998:

¹ Fasedors de calÇ : En 1790, los ciutadans que tenián lo dreit de votar, devián anar al caplòc de canton per las divèrsas eleccions. Quand los electors de Tesan, menats per lor cònsol, l'abat De Nouary, proprietari de la bòria de CATRON (ara Lamarre) aristocrata convencut, arriban cap a Murviel, se fan escarnir et embandir, sens que poguèsson votar. Aquel incident serà causa d'una peticion, en data del 26 de agost de 1790, enviada cap als sòcis del directòri qu'es escrit subretot: « De tot temps, nòstre biais d'existir, las coneissenças, l'educacion, lo nostre benaise, foguèron per los murvielhencs, l'objècte d'eternala gelosiá. I aguèt pas jamai de relacions entre los dos vilatges. Pas cap de comèrci ambe Murvièlh, exceptat per comprar de calç, ocupacion màger dels Murvielencs. »

Per ieu, aquel afaire, al delà de l’animositat que i aviá entre los dos vilatges, es mai que mai una venjança politica : los republicans murvielhencs an empachat de votar los aristocratas tesanencs.

[2] SENS CAMPANA : Ai pas volgut botar de campanas cap al suc de la torre de gach. Dins mon idèa, la primièra campana ven de Bassan. Vaquí :

Jol règne d'Enric III, Tesan compta un fòrt partit per La Liga e son capmèstre, lo marescal De Joyeuse. Aquel qu'es opausat al duc De Montmorency qu'aguèt totjorn plan de dificultat a ocupar e conservar lo castel tesanenc. Lo campmèstre Tesanenc, del partit de La Liga, foguèt un cèrt Monsenh San Martial, nascut si se pòt dire, dins l'antica familha dels Tesans Foguèt un soldat d'azard, d'un caractèr pas gaire agradiu, fidèl de Joyeuse, enemic ferotge de Montmorency.

Dins lo mes de Junh de 1587, Joyeuse, venguèt mèstre de Tesan e  s'i installèt. Lo 13 de Julhet, daissèt lo vilatge e lo fisèt en garda a son fidèl San Martial.  A partir, d'aqueste moment, San Martial dins tot lo país besierenc, secutèt las tropas dels partisans de Montmorency. Es atal qu'un jorn de 1588, se ronçèt dins Bassan, lo bassaquèt et se’n tornèt ambe la campana del cloquièr. Triomfalament, la tropelada dintrèt per Tesan e faguèt present de la sonalha a la comunautat tota emplenada de jòia.