Joan Marc Vilanòva - Tres, dos, un... e rau! (20)

Joan Marc Vilanòva. 
Seguida de Tres, dos, un e rau ! IEO Edicions, 2006 

(Ne traparetz, la debuta als articles en dejós)

Peluquièr e martir

-=oOc=-

La mièjanuòch aviá picat. “ La Cambusa ” èra vuèja, levat quatre òmes, davant de gòts ont la cervesa aviá daissat son amarum e  son escrume. Risolet, Sèt-set e Mendilh daissèron aquí lors rebats dins lo miralh del comptador, aiga panosa, l’agach negat e sortiguèron per la carrièra engrepesida, del temps que Mut contava, contava...

“ ... La granda votz d’aquela epòca foguèt Marcelin Albèrt. Romantisme e corporatisme menèron “ Lo Cigal”  al triomfe e a la desconsideracion. Ara sabèm que son “Tòcasenh ”, diari pretendut apolitic acceptèt de moneda reialista. Per tant qu’aviá cregut a l’accion de las massas, s’expausèt pasmens en martir expiatòri e solitàri. Dins la nuòch del 18 de junh de 1907, quand la polícia arrestèt lo Comitat Viticòl d’Argelièrs, “ Lo Redemptor ” s’amaguèt dins la gleisa. Coma pres per la revelacion de Nòstre-Sénher, decidiguèt de far sa Cèna e d’anar rescontrar son “ Judàs ”.

D’unes dison que la votz qu’ausiguèt foguèt mai que mai aquela d’una vaga cosina de París, maridada a un inspector de la “ Seguretat ”. La trapèla se tanquèt sul peluquièr d’Argelièrs, que lo grand Mistral, vengut reialista e taulejaire,  sonava “ Lo Bolegaire ” e Clemenceau rotlèt dins la farina. La premsa nacionala se regalèt de contar e tornar contar lo detalh dels cents francs avançats pel President del Conselh, pel viatge de retorn del paure Marcelin.  Albèrt èra cuòch. Lo pòble tanben.

Los menuts an la costuma del chaple. Tanplan per aquò se ditz “ chaplar menut ”... ”

Bugadas

-=oOc=-

“ ... Òc. Passaràn al grand bugadièr. Un de mai. Soldats de Besièrs, vinhairons de Ceban, cooperators de Maraussan - e quant d’aqueles qu’avián sonque somiat de pan e de dignitat ? La Guèrra Granda, la “ Der des Der ”  “ Jamai pus aquò ”. 14 -18. Las datas quadrilhan l’Istòria. Quilhan de monuments per celebrar la mòrt, que res se pèrda pas de l’umana malastrada. E vosautres tres, Risolet, Sèt-set, Mendilh, paguèretz per saupre. Avètz passada la Guèrra Civila. Sètz partits al Maquís de Lodèva. Dins Ceban, degun o sap pas, mas ieu, o sabi. Consí ? A ! E ! Secret professional !...

... Dins la Carrièra Granda, dempuèi quauques temps, un ostal convenable pòrta un panèl curiós, de marme blanc, amb un nom estranh. Los contravents son tancats. Lo tristum banha los teules e las parets. La familha qu’i demòra ven d’enterrar son enfant. Comprenon pas. Comprenon pas qu’en Argeria tanben, es una guèrra que vòl pas dire son nom. Alara, per dire de s’acostumar a l’abséncia de son jovent perdut, an bailat a son ostal lo nom d’un bled perdut ont perdèt la vida : “ Mers-El-Kébir ”... La bugada contunha... Qual arrestarà la maquina ?... ”

Amor

-=oOc=-

La miejanuòch aviá picat. “ La Cambusa ” èra vuèja, levat quatre òmes, davant de gòts ont la cervesa aviá daissat son amarum e son escrume. Risolet, Sèt-Set e Mendilh daissèron aquí sos rebats dins lo miralh del comptador, aiga panosa, l’agach negat e sortiguèron per la carrièra engrepesida, del temps que Mut contava, contava...

“ ... Per astre, en esperar, costejant las vias reialas, las vias trionfalas e sagnosas, de longa se vei, per qual sap agachar, las dralhas dels daissats de caire per sòlda de tot compte de l’Istòria.... Las dralhas dels vencuts. Un pauc coma las d’aquel país que jamai existiguèt. Un país sens poder. Sens armada. Sens moneda.  Amb de questions mai que de responsas. E mai que d’asirança, d’amor. L’amor que bèl primièr ne trobèron aquí la formula e lo nom : Amor...”

Mut prenguèt los fraires per las espatlas. Se sentissiá un pauc bandat de mots e de cervesa. Arrenat. Apasimat. Enfin desparaulat Un fremin lor davalèt de long de l’esquina. Risolet, Sèt-Set e Mendilh avián lo cap coma de semals. De semals comolas de rasims, e cada grum, unenc e unit als autres, portava los traches d’aqueles morres en chorma entrevistes dins la biaça del portaire. La nuòch se fasiá fresca. Passèron davant l’ostal de Mut, sièis, carrièra de las jaças. Daissèron detràs d’eles los darrièrs lampadaris. Prenguèron lo camin d’Òrtas. Trèvas pallinèlas, los camarguencs al prat los gaitèron passar. Lo cèl se comolava d’estèlas. Per matas e bartasses tremolavan las lusetas.

Dins la patz silenciosa de la nuòch bronzissenta de vida, las platanas seculàrias engoliguèron los quatre companhs puèi, un chòt, a la chut-chut, tornèt faire a la luna las ultimas paraulas de Mut... 

Joan Marc Vilanòva - Tres, dos, un... e rau! (19)

Joan Marc Vilanòva. 
Seguida de Tres, dos, un e rau ! IEO Edicions, 2006 

(Ne traparetz, la debuta als articles en dejós)

S.C.P.V. e C.R.C.V.

-=oOc=-

“ ... La Societat Civila de Produccion Vinicòla “ Los Vinhairons Païsans de Ceban ”  foguèt creada en 1906 per de proprietaris pichons,  que fasián venir las vinhas eles meteisses e que produsissián mens de quatre cents “ ectòs ” de vin per vendémia. E per mostrar lo fondament de son voler e los benfaches del socialisme, devián èsser membres del Partit. Aquò permetiá en retorn de li portar de ressorgas, al Partit Socialista.

La Societat comprava als vinhairons e tornava vendre a de cooperativas de consomacion. En 1907, ne dobriguèt una, que sonèron “ La Liberatritz ” e de Magazins dins mai d’una vila : “ Charenton, Rouen, Epinal... ” n’i aurà dotze en 1909.

Tot aquò se fasiá mercé a l’ajuda del Credit Viticòla qu’amai prestava als cooperators d’argent que la Cooperativa remborsava après la venda del vin. Plan. Malastrosament, a la debuta de 1909, aquel Credit Viticòla cambièt subte de comportament per de rasons de politica. Cal dire qu’una partida de las ressorgas del Partit Socialista d’aquel temps, veniá de las cooperativas viticòlas, portairas de mond, d’idèas e de moneda. En mai d’aquò, aqueste an, la Federacion d’Erau teniá son sèti  a Ceban. D’eleccions arribèron. La campanha foguèt aspra e sens mercé, e lo Radical Espelofit ganhèt la batalha. Vengut deputat, anava reglar los comptes d’aqueles que l’avián combatut tan durament e dels cooperators sosteneires.

Lo novèl elegit, o cal saupre, èra  director de la Caissa Regionala de Credit Viticòla. Segur, se metèt a cercar de garrolhas. Per prestar d’argent, la “ C.R.C.V. ” demandèt de mai en mai de garentiás. Cooperativas e cooperators ipotequèron sos bens. Pas pron. Per mai de seguretat, la banca designèt un contrarotlaire, impausèt que venguèsse Director de la Cava Cooperativa e obtenguèt encara mai una augmentacion de la garantida ipotecària.

Per represalhas, la section socialista de Ceban foguèt l’encausa de la bandison dels administrators que, de permetre que la “ Coopé ” siague acaparrada pel representant del radicalisme, avián traït lo Partit.

La C.R.C.V. faguèt empacha als novèls administrators de téner sesilha, cambièt las sarralhas de la “ Coopé ” e remandèt quasiment totes los emplegats. Per far protèsta, dins l’estiu, seissanta-dos cooperators se demetèron de la Cava e los socialistas decidiguèron de desvolopar las activitats de sa cooperativa de consomacion. “ La Liberatritz ”, per contrar los manipòlis d’Espelofit, aviá pro de ressorgas financièras. Mas, quand aguèron reglat los comptes dels demissionaris, la situacion se degalhèt. Lo Credit Viticòla citèt mai de cent cooperators a tornar l’argent de sos deutes, aqueles refusèron e foguèron tradusits davant lo tribunal.

Lo polit pantais de la solidaritat socialista s’escranquèt contra la paret del poder e de l’argent. La societat cooperativa “ Los Vinhairons Païsans de Ceban ” faguèt quincanèla en 1910, e un sègle mai tard, quauques ipotècas corrisson encara...

1907

-=oOc=-

La mièjanuòch aviá picat. “ La Cambusa ” èra vuèja, quasiment, levat quatre òmes, davant de gòts ont la cervesa aviá daissat son amarum e  son escrume. Risolet, Sèt-set e Mendilh demoravan aquí, acoidats davant lo miralh del comptador, aiga panosa, l’agach negat, del temps que Mut contava, contava...

“ ... Vos aviái parlat del poiridièr e de la farinosa. La vinha, tanlèu curada d’aquelas porcariás, ne contractèt d’autras, d’una autra farina, s’aital pòdi dire : l’importacion e la farlabica. E tot aquò decidit a París ! Primièr, las importacions. Lo Govèrn s’adobava amb la produccion venguda d’Argeria. Caliá justificar la colonisacion, comprenètz ?  E puèi, la farlabica, que te fasián de vin sens rasim, amb lo trafec dels entrepaus de Bercy. La polida telaranha centralisatritz engraissava mai que mai las fialairas assetadas al centre, que ne tiravan los fials : los grands negociants.

En 1904, los obrièrs agricòlas desencadenèron un movement de protestacion poderós. Mercé de caumas duras e victoriosas, conquistèron d’augmentacions de salari e l’establiment de contractes de trabalh. Aquelas caumas proletarianas son tombadas dins l’oblit.

En 1907, fòrts de son experiéncia, foguèron als primièrs rangs de las manifestacions. Lo movement s’ameritava aital d’èsser nomenat “ La revòlta dels guses ”.

Lo 14 d’abrial foguèron 10 000 a Corsan e lo 21, 15 000 a Capestanh. Lo 12 de mai, 150 000 desfilèron per las carrièras de Besièrs. En junh, lo 9, èran 600 000 a Montpelhièr. A Narbona, la chorma manquèt de negar un inspector de polícia abans que los fantassins tuèsson Cecília Borrel d’una bala dins la tèsta. Èra lo vint de junh, a quatre oras del vèspre.

L’endeman, lo 21,  la novèla provoquèt la revòlta dobèrta dels fantassins del 17° de Linha, cantonat a Agde,  qu’èran òmes del recrutament regional, enfants de vinhairons e, per còps vinhairons eles tanben. Los 450 motins prenguèron 12 000 cartochas del depaus de municions e se marchèron cap a Besièrs. Lo batalhon que lor volguèt copar la rota entre Vias e Vilanòva-la-Cremada èra comandat pel General La Crosada. La Crosada ! Ô ! Manes de Trencavèl ! Dins vòstre cròs oblidós, jaguètz en patz ! Los rebelles forcèron lo pas e faguèron lo campament per La Passejada Pau-Riquet. Los Besierencs lor portèron lo beure e lo manjar. A bodre e d’estrambòrd.

Pels Comitats de Defensa, aquò passava l’òsca. Foguèron desvariats. Èran davant quicòm que los despassava. Son president convencèt los “ pió-piós ” de se daissar menar al quartièr general. Per apasimar sas crentas d’un castig, un dels Comitats inventèt un telegrama d’absolucion de Clemenceau. Sèm pas jamai traïts que per los nòstres.

 Los motins se daissèron desarmar dins l’estrambòrd de totes. Passats dos jorns, foguèron encaminats a Gap, e d’aquí a Gafsà, dins lo sud tunisian. Una galèra. Lo destin - e l’Estat-Major -aguèron son revenge en 1915. A Montfalcon los anientèron dins un assalt caluc.

De folhòlas de sabon qu’entre de crebar desapareisson sens bruch ni marca. ”  

Joan Marc Vilanòva - Tres, dos, un... e rau! (18)

Joan Marc Vilanòva. 
Seguida de Tres, dos, un e rau ! IEO Edicions, 2006 

(Ne traparetz, la debuta als articles en dejós)

De blat en vinhas

-=oOo=-

... La mièjanuòch aviá picat... “ La Cambusa ” èra vuèja, quasiment, levat quatre òmes, davant de gòts ont la cervesa aviá daissat son amarum e  son escrume. Risolet, Sèt-Set e Mendilh demoravan aquí, agaches negats, acoidats davant lo miralh del comptador, aiga panosa, e se disián qu’èra plan tard, qu’èra plan tard... Al bon de la nuòch, Mut contava, contava...

“ ... Aviam tot mes en vinha. En 1700, lo blat, la civada e lo milh, de tres parts del campèstre, ne tenián doas. De long de la ribièra, près de nonanta per cent èran de cerealas. Pel mitan dels camps, los olius porgissán son ombra e sas fruchas. La vinha s’acontentava dels costals desbosigats, ganhats sus la garriga, per las tèrras clapassièras. De 1850 a 1900, de Ròse a Naurosa, faguèrem una mar granda de socas. Multipliquèrem per dos la produccion de vin. Amb, al bèl mitan, en 1854, l’oïdium, que li disèm “ la farinosa ” ; e, de 1863 a 1883, lo flagèl : “ Filloxèra ”, poiridièr de las rasigas. Cambiam de sègle, la vida contunha, capuda. Arriba 1907. A ! 1907...

Dempuèi las darrièras annadas del sègle XIX°, per seguir los conselhs de fonccionaris aparisenquits o de borsicotaires interessats, nòstres grands s’éran avisats qu’avián de mai en mai de pena per vendre son vin, maugrat tot son saupre e son coratge.

Las Campanhas Grandas, elas, semblava que se ne tirèsson melhor, mercé  a sas còlas subjèctes a corròg, que los regidors venián causir los jornalièrs mai domètges quand n’avián de besonh ; mercé a mai d’aisinas e de mejans financièrs superiors ; e mercé tanben al gaubi dels proprietaris : “ Monsur lo Comte ” e “ Madama la Marquesa ”, dins son salon de la Prefectura, se podián far amb los banquièrs trafegaires e los grands negociants.

D’aqueles temps espelissián las grandas idèas socialistas. De grands pensaires assajavan d’imaginar un autra mena de societat, mai justa, mens liurada a las “ leis naturalas ”, ont la consciéncia e la solidaritat aurián son mot de dire.

Los proprietaris pichòts comencèron de veire que “ l’union fa la fòrça ” e prenguèron lenga entre eles per ensajar d’imaginar quana fòrma podrián prene sas pensadas... ”

Maraussan

-=oOc=-

La mièjanuòch aviá picat. “ La Cambusa ” èra vuèja, quasiment, levat quatre òmes, davant de gòts ont la cervesa aviá daissat son amarum e  son escrume. Risolet, Sèt-set e Mendilh demoravan aquí, acoidats davant lo miralh del comptador, aiga panosa, l’agach negat, del temps que Mut contava, contava...

“ ... En 1905, Jaurés venguèt a Besièrs. Faguèt un discors enfuòcat dins las arenas comolas de mond e levadas per l’estrambòrd. S’endevenguèron tant, lo nòstre Joanon  e lo fum de pòble d’aquel jorn, que l’endeman, decidiguèt d’anar a Maraussan marcar de son sosten la tota primièra Cava Cooperativa  “ Los Vinhairons Liures ”.  Dreissèron dos barrals - pro per li far una tribuna - e lor diguèt a pauc près ... Òo ! Mèstre Peire ! Te prègui ! Quatre cervesas !... ”

Maliciosament, Mendilh faguèt : “  Lor diguèt aquò, Jaurés ? ” Mut, Risolet e Sèt-Set soriguèron. Mèstre Peire serviguèt, Mut cabucèt pòts e nas dins l’escruma, engoliguèt la mitat del gòt, e quand lo pausèt sul comptador, semblèt que lo grand orator de Caramauç se dreissava davant eles, rebolet, barba-rossèl, malfargat.

“ ... E lo nòstre Joanon lor faguèt a pauc près :

“ ... Païsans ! Vinhairons ! Mond de Maraussan ! Dins una vinha, i aviá de rasims reborsièrs e piòts. Se volián pas daissar vendemiar. De qu'arribèt ? Se confiron sus la soca. De l'autre costat, sos fraires anèron dins la tina e virèron al bon vin que contenta lo còr. Païsans, demoretz pas tot solets. Amassatz ensemble vòstras volontats, e dins la tina de la Republica, preparatz lo vin de la Revolucion Sociala...[1] » ” A la vòstra ! Per Ceban tanben, l’idèa fasiá son camin, d’una cooperativa de produccion vinicola... ”

 Tres voses a l’unisson li faguèron resson : “ A la tieuna, Joanon ! ”

---

[1] -  Mercé a l’amic Claudi LLAO per aquel discors que Jaurés faguèt plan en occitan,  a Maraussan (Erau) per l’inauguracion de la Cava Cooperativa “ Los Vinhairons Liures ” en 1905.

Joan Marc Vilanòva - Tres, dos, un... e rau! (17)

Joan Marc Vilanòva. 
Seguida de Tres, dos, un e rau ! IEO Edicions, 2006 

(Ne traparetz, la debuta als articles en dejós)

 Conilh 

-=oOc=-

 ... La mièjanuòch aviá picat... “ La Cambusa ” èra vuèja, quasiment, levat quatre òmes, davant de gòts ont la cervesa aviá daissat son amarum e  son escrume. Risolet, Sèt-Set e Mendilh demoravan aquí, agaches negats, acoidats davant lo miralh del comptador, aiga panosa, e se disián qu’èra plan tard, qu’èra plan tard... Al bon de la nuòch, Mut contava, contava...

« ... Aquò se passava... a la debuta del sègle... » Dintrant la tèsta dins las espatlas, Mut fronzissiá los uòlhs coma se se rebalava per un corredor josterranh e estrech, complicat per de patas de pol, e, maugrat la posca que li mascarava la cara, coma se seguissiá, segur, sa reptacion imaginada, cap a la sortida, sul païsatge esperat. Se passèt la man rasposa per la gauta mal barbejada, e lo cruïssiment que sortiguèt del fretadís semblèt al bruch de la tèrra que lo conilh fa s’esbodelar al gisclar de la tuta.

« .... A la debuta del sègle... » tornèt faire « ... mas se volètz i compréner quicòm, cal anar un pauc mai luònh... » Serpatejèt tornarmai per la budelada laberintica de l’Istòria.  « ... Passar lis Republicas e Empèris... »  Trapèt la dobertura. Capejèt « ... E desbocar al temps de la Revolucion Francesa... »  Se dreissèt dins lo lum.

« ... Fins aquí... Demorava lo balanç saique desequilibrat e seculari de noblesa tota potenta, de clergat complice e de terç-estat qu’aviá pas qu’a la tancar. Lo pòble èra liurat al sabre e a l’asperson, la plana al blat, lo planòl a la vinha, la còla a l’oliu, lo causse a las fedas, lo codèrc als tessons, lo femorièr a las galinas e l’òrdre al poder. Plan. Segur, en temps de diseta, valiá melhor èstre del costat del margue - es un imatge - Enfin... I aviá un pauc de tot, per beure e per manjar, per viure o per crebar, mai o mens, dins d’escambis que passavan pas quauques jornadas de carreg. E al pas d’un chaval, aquò te menava pas luònh... ”

Molin bladièr

-=oOc=-

« ... Doncas, per la plana, mai que mai, de blat... I a pas que de veire, entre Sant-Florenç e aicí, pas mens de cinc molins bladièrs, de polida factura, de pèira de talha, que l’aiga del riu, constrencha e forçada, ne fasiá virar las molassas. A la Revolucion, lo molin de Ceban  foguèt vendut coma ben d’emigrat, subte lo Sénher Crussòls d’Usès agantèt la caganha e faguèt de rabas.

L’auriatz vist, aquel molin que nos demorèt !... De pèiras dauradas, plan recaptatadas, montavan drech cap als merlets e a las machacoladuras qu’amondaut aparavan lo camin de ronda. De parets traucadas de balestièiras e, al dintre, l’escalièr en viseta. A la poncha, lo fièr esperon aparelhat fendasclava lo corrent de l’aiga coma la proa d’un vaissèl, desfisant lo flume e lo temps.

D’oras e d’oras, siái demorat a badar, perdut, per la riba que domina la resclausa, a me demandar s’anava pas m’engolir, a ieu tanben, la garganta mostruosa. Veniái glop entre los glops, perdut en revolums rabioses, e per avança, vencuts. Dins la panolha del gigant, sièis mòlas, coma caissals arrancats, s’èran ajaçadas per un lençòl d’arena daurada que lo riu aviá estirat ; coma se l’òbra de la natura aviá comprés que de tot biais seriá mai fòrta que l’òbra de l’òme, e que li aguèsse dich : « ... Tot es plan, as agut ton compte de temps. Pro... Pòdes tornar al silenci de las pèiras... »

De Ceban, de Farineta, de Sant-Florenç, las còlas asenièiras avián menat lo blat en garbas e se n’èran tornadas cargadas de sacas de farina, dins una glòria de posca que lo clarebrun endaurava...

Pòble e lenga

-=oOc=-

« ... Mèrda ! Nos anem pas negar dins lo folclore ! 1789 ! Semblèt que lo pòble posquèsse préner sos afars en man. Mas vaquí lo Napoleon qu’arriba, a chaval sul reglament. E de qué ditz, lo Napoleon ? »

« ... Pro de rambalh ! Basta cosi ! Los nòbles son partits, monde, vos cal de menaires : vaquí los borgeses, pichons e grands, e al som, dins lo bronziment de las abelhas, ieu. Volètz de mercats novèls ? Los anam conquistar !  Son pas contents los autres ? Ne farem d’enemics ! Los reis ? Los encubi ! Los emperaires ? Maridi las filhas ! Las fabricas viran, lo monde es ocupat : pensa pas a mal, de qué volètz de mai ? Ventre plen a ges d’aurelhas ! De qué ? Lo rei d’Espanha daissa complotar lo prince d’Asturias ? Fòra ! Fraire Josèp, faràs lo rei ! Espanha refusa lo jo ? « Dos de Mayo ! »  Los de Tortosa tenon tèsta ? En decembre de 1810, mandi los canons del Marescal Suchet préner la ciutat !... » Aital faguèt lo Napoleon.

Recordatz-vos, fraires de darrer de les muntanyes. Remembratz-vos qu’avètz facha la guerrilla  a las armadas francesas. Remembratz-vos de la cançon dels resistents de Zarragoza :

« La virgen del Pilar

No quierre ser francesa

Quierre ser capitana

De las tropas aragonesas. » 

E lo Napoleon : « Puta ! La nèu ! Pifre, sona per la retirada ! Aquò’s la Beresina !... » Amudesit e sangbegut, lo pòble de França se poguèt tornar levar las margas, i aviá de qué faire ! « ... Union nacionala ! Quand la Maire Patria es en dangièr, desiram pas de veire un cap que capeje. Guilhotina ! Trabalhs forçats ! Aquò’s pas fach pels chins ! Circulatz ! I as res de veire !  Omp ! Deiii ! Omp ! Deiii ! De qué ? Comprenètz pas ? Parlatz pas qu’occitan ? Avètz pas que d’apréner lo francés ! Aquò’s de francés ! Del bon ! Omp ! Deiii ! Omp ! Deiii ! Aquel de l’armada e de l’usina. De lengatge, n’i a pas qu’un : lo de París, lo del poder. Poder del lengatge, lengatge del poder ! Exòdi rural ! Lo capitalisme vos dobrís los braces, e ja vos embricalha e lo còrs e la tèsta - e lo còr e la lenga. Cal que lo pòble comprenga los òrdres !... »

« ... Comprenes, Risolet ? Comprenes, Sèt-Set ? Comprenes, Mendilh ? Nos an copada la lenga... » E lo còl s’estirant cap als fraires, Mut brandolhava doçament la tèsta, pòts sarrats, amb d’uòlhs d’aucèl de nuòch. La man coma una àrpia sarrava la tenedoira del comptador.

« ... Nos an copada la paraula. Èrem venguts los enfants de lor patria amb d’imnes de guèrra e de sang impur dins la rega. L’objectiu èra vengut de servir la causa nacionala. Sens limit autre que la mòrt.... »

« ... 70 ; 71 ; 14 ; 18 ; 39 ; 40 ; coma una combinason perdenta al Grand Prèmi de París. Avèm jogat França ganhanta sens veire tot aquò nòstre  qu’abandonàvem long del camin. Praxís e Eròs : la fòrca de trabalh e l’engèni d’aimar. Vendut. Perdut... Estraçat, lo grand teissut de la lenga e del pòble ; desfilfrat, trocejat coma una piòtassa de Nadal convidada a la taulejada, e que li demòra pas que la glèisa ; a la granda Fièira a l’Enquant de l’Istòria, èrem venguts pas qu’un còrs sens anma, sens passat, sens avenidor, abandonat al mens dire. Ô ! pòble de la lenga ! Ô ! lenga del pòble ! Rai del pòble, rai de la lenga ! Pecaire de nautres ! Que pòt un pòble sens lenga ? Desgaunhar los venceires. Nos embuquèron d’exagonadas, qu’au mens perdèssem pas la costuma de l’alienacion... »

(de seguir...)