LO LUM DE L’AUTRE OSTAL

Una novèla de Luigi Pirandello tirada de Novelle per un anno, revirada en lenga nòstra per lo Miquèl Pedussaud

Foguèt un ser, un dimenge, tornava d’una longa passejada.

Tullio Buti aviá logat aquela cambra dempuèi dos meses a quicòm pròche. Las logairas, Madama Nini, una brava pichona vièlha a la mòda d’autres còps e Clotildina, la filha, d’un atge quasi canonic, lo vesián gaireben jamai. Èra acostumat de sortir lo matin a las clicas per dintrar a solelh colc. Sabián qu’èra agent al ministèri de la Justícia ; sabián tanben qu’èra licenciat en dreit : pas mai.

Res dins la pichona cambra puslèu estreita, modestament moblada, revelava que foguèsse ocupada. Semblava que, volontàriament, amb una aplicacion sens manca, un estrangièr s’èra resolgut d’i demorar coma dins una cambra d’ostalariá. Aviá plan recaptat las fardas dins la comòda, penjat qualques vestits dins l’armari, mas a despart d’aquò, res a las parets, res suls autres mòbles, ni una bostieta, ni un libre, ni un retrait ; pas jamai res sus la taula, jamai una envolòpa esquiçada o un jornal desplegat ; sus las cadièras jamai la mendre causa que rebalèsse, un còl, una cravata, per daissar pensar que, dins aquela cambra, s’estimava, se sentissiá al sieu. Las Nini, maire e filha, crentavan que demorèsse pas longtemps.

Avián aguda fòrça pena per logar aquel cambron. Èra estat visitat sovent, mas digús ne voliá. Vertat, èra pas plan comòde, nimai plasent amb sa fenèstra soleta que comunicava sus una carrieròta privada, budèl estreit d’ont veniá pas jamai aire ni lutz, manjat qu’èra pel volum de l’ostal d’en fàcia.

Aquel logatari que s’èra fait tant esperar, maire e filha l’aurián volgut indemnisar amb de pichonas atencions. N’avián imaginadas de totas menas durant lo temps de l’espèra :

« Li farem aquò... li direm aquò...», e encara aquò. Clotildina subretot aviá dins l’idèa fòrça amabilitats, de “civilitats” coma disiá la maire, plan solide sens manièras, sens reirepensadas, sens se mostrar importuna o fastigosa. De badas : se fasiá pas jamai veire. Mai entresenhadas, benlèu aurián estimadas qu’aquelas crentas èran pas brica justificadas.

La cambra, trista, escura, senhorejada per l’ostal d’en fàcia, èra en complèta armonia amb lo biais del logatari.

Per carrièra, Tullio Buti anava totjorn sol, sens quitament los dos companhs del solitari mai acarnassit : cigarro e cana. Al burèu, pipava pas un mot amb los collègas. Aquestes n’èran encara a decidir quin èra, d’ors o de chòt, l’escais que li pegariá mai. Pas cap l’avián vist dintrar de ser dins un cafè ; nombroses per contra l’avián vist fúger las carrièras mai trevadas, mai illuminadas per s’esmarrar dins l’ombra de las carrièras longas e solitàrias dels barris nauts, s’alunhar de las parets per contornar los cèrcles de lum dels reverbèrs suls trepadors.

Cap de movement involontari, pas la mai pichona contraccion dels traits de la cara, pas solament un signe dels uèlhs o dels pòts per revelar las pensadas que semblavan l’ocupar, la negre dolor ont paressiá s’emmuralhar. Mas aquela dolor secreta, las tristas pensadas que nisavan jos aquel front, s’èran engravadas sus la mina. La devastacion d’aquela anma se legissiá clarament dins la fixitat d’angoissa dels uèlhs clars, aguts, dins la pallor de la cara descarnada, dins la decoloracion aboriva d’una barba druda e enermassida. Tullio Buti escriviá pas e recebiá pas jamai de letras ; legissiá pas los jornals ; qué que se passèsse per carrièra que atrasiá la curiositat de la molonada, s’arrestava pas o se virava pas jamai ; e, de còps, la pluèja venguèsse a lo susprene de ressabuda, contunhava del meteis pas, coma se res non èra. Qué podiá plan far dins la vida, digús o sabiá pas.

O sabiá pas benlèu el meteis. La suportava... Benlèu se dobtava pas quitament que se la poguèsse suportar diferentament, nimai qu’a viure diferentament se poguèsse mens sentir lo pes del lagui e del tristum.

Aviá pas agut d’enfança ; èra pas jamai estat jove, non, jamai. Las scènas salvatjas que n’èra estat lo testimòni quand èra pichon, causadas per lo brutalitge ferotge del paire, avián agotat tot grelh de vida.

Après la mòrt de la maire que, encara jove, acabèt jos la violéncia de son òme, la familha s’èra escampilhada : una sòrre s’èra faita monja, lo fraire se’n èra anat a las Americas, el meteis aviá daissat l’ostal, aviá rebalat ; al prètz d’esfòrces incredibles aviá capitat a s’enauçar fins a sa situacion.

(de seguir...)