Joan Marc Vilanòva.
Seguida de Tres, dos, un e rau ! IEO Edicions, 2006
Seguida de Tres, dos, un e rau ! IEO Edicions, 2006
(Ne traparetz, la debuta als articles en dejós)
Conilh
-=oOc=-
... La
mièjanuòch aviá picat... “ La Cambusa ” èra vuèja, quasiment, levat
quatre òmes, davant de gòts ont la cervesa aviá daissat son amarum e son escrume. Risolet, Sèt-Set e Mendilh
demoravan aquí, agaches negats, acoidats davant lo miralh del comptador, aiga
panosa, e se disián qu’èra plan tard, qu’èra plan tard... Al bon de la nuòch,
Mut contava, contava...
« ... Aquò se passava... a la debuta del
sègle... » Dintrant la tèsta dins las espatlas, Mut fronzissiá los uòlhs
coma se se rebalava per un corredor josterranh e estrech, complicat per de
patas de pol, e, maugrat la posca que li mascarava la cara, coma se seguissiá,
segur, sa reptacion imaginada, cap a la sortida, sul païsatge esperat. Se
passèt la man rasposa per la gauta mal barbejada, e lo cruïssiment que
sortiguèt del fretadís semblèt al bruch de la tèrra que lo conilh fa
s’esbodelar al gisclar de la tuta.
« .... A la debuta del sègle... »
tornèt faire « ... mas se volètz i compréner quicòm, cal anar un pauc mai
luònh... » Serpatejèt tornarmai per la budelada laberintica de l’Istòria.
« ... Passar lis Republicas e Empèris... » Trapèt la dobertura. Capejèt « ... E
desbocar al temps de la Revolucion Francesa... » Se dreissèt dins lo lum.
« ... Fins aquí... Demorava lo balanç
saique desequilibrat e seculari de noblesa tota potenta, de clergat complice e
de terç-estat qu’aviá pas qu’a la tancar. Lo pòble èra liurat al sabre e a
l’asperson, la plana al blat, lo planòl a la vinha, la còla a l’oliu, lo causse
a las fedas, lo codèrc als tessons, lo femorièr a las galinas e l’òrdre al
poder. Plan. Segur, en temps de diseta, valiá melhor èstre del costat del
margue - es un imatge - Enfin... I aviá un pauc de tot, per beure e per manjar,
per viure o per crebar, mai o mens, dins d’escambis que passavan pas quauques
jornadas de carreg. E al pas d’un chaval, aquò te menava pas luònh... ”
Molin bladièr
-=oOc=-
« ... Doncas, per la plana, mai que mai,
de blat... I a pas que de veire, entre Sant-Florenç e aicí, pas mens de cinc
molins bladièrs, de polida factura, de pèira de talha, que l’aiga del riu,
constrencha e forçada, ne fasiá virar las molassas. A la Revolucion, lo molin
de Ceban foguèt vendut coma ben
d’emigrat, subte lo Sénher Crussòls d’Usès agantèt la caganha e faguèt de
rabas.
L’auriatz vist, aquel molin que nos
demorèt !... De pèiras dauradas, plan recaptatadas, montavan drech cap als
merlets e a las machacoladuras qu’amondaut aparavan lo camin de ronda. De
parets traucadas de balestièiras e, al dintre, l’escalièr en viseta. A la
poncha, lo fièr esperon aparelhat fendasclava lo corrent de l’aiga coma la proa
d’un vaissèl, desfisant lo flume e lo temps.
D’oras e d’oras, siái demorat a badar, perdut,
per la riba que domina la resclausa, a me demandar s’anava pas m’engolir, a ieu
tanben, la garganta mostruosa. Veniái glop entre los glops, perdut en revolums
rabioses, e per avança, vencuts. Dins la panolha del gigant, sièis mòlas, coma
caissals arrancats, s’èran ajaçadas per un lençòl d’arena daurada que lo riu
aviá estirat ; coma se l’òbra de la natura aviá comprés que de tot biais
seriá mai fòrta que l’òbra de l’òme, e que li aguèsse dich : « ... Tot
es plan, as agut ton compte de temps. Pro... Pòdes tornar al silenci de las
pèiras... »
De Ceban, de Farineta, de Sant-Florenç, las
còlas asenièiras avián menat lo blat en garbas e se n’èran tornadas cargadas de
sacas de farina, dins una glòria de posca que lo clarebrun endaurava...
Pòble e lenga
-=oOc=-
« ... Mèrda ! Nos anem pas negar
dins lo folclore ! 1789 ! Semblèt que lo pòble posquèsse préner sos
afars en man. Mas vaquí lo Napoleon qu’arriba, a chaval sul reglament. E de qué
ditz, lo Napoleon ? »
« ... Pro de rambalh ! Basta cosi ! Los nòbles son
partits, monde, vos cal de menaires : vaquí los borgeses, pichons e
grands, e al som, dins lo bronziment de las abelhas, ieu. Volètz de mercats
novèls ? Los anam conquistar !
Son pas contents los autres ? Ne farem d’enemics ! Los
reis ? Los encubi ! Los emperaires ? Maridi las filhas !
Las fabricas viran, lo monde es ocupat : pensa pas a mal, de qué volètz de
mai ? Ventre plen a ges d’aurelhas ! De qué ? Lo rei d’Espanha
daissa complotar lo prince d’Asturias ? Fòra ! Fraire Josèp, faràs lo
rei ! Espanha refusa lo jo ? « Dos de Mayo ! » Los de Tortosa tenon tèsta ?
En decembre de 1810, mandi los canons del Marescal Suchet préner la
ciutat !... » Aital faguèt lo Napoleon.
Recordatz-vos, fraires de darrer de les muntanyes. Remembratz-vos qu’avètz facha la guerrilla a las armadas francesas. Remembratz-vos de la
cançon dels resistents de Zarragoza :
« La
virgen del Pilar
No
quierre ser francesa
Quierre
ser capitana
De
las tropas aragonesas. »
E lo Napoleon : « Puta ! La
nèu ! Pifre, sona per la retirada ! Aquò’s la Beresina !...
» Amudesit e sangbegut, lo pòble de França se poguèt tornar levar las margas, i
aviá de qué faire ! « ... Union nacionala ! Quand la Maire
Patria es en dangièr, desiram pas de veire un cap que capeje. Guilhotina !
Trabalhs forçats ! Aquò’s pas fach pels chins ! Circulatz ! I as
res de veire ! Omp ! Deiii ! Omp ! Deiii ! De qué ?
Comprenètz pas ? Parlatz pas qu’occitan ? Avètz pas que d’apréner lo
francés ! Aquò’s de francés ! Del bon ! Omp ! Deiii ! Omp ! Deiii ! Aquel de l’armada e
de l’usina. De lengatge, n’i a pas qu’un : lo de París, lo del poder.
Poder del lengatge, lengatge del poder ! Exòdi rural ! Lo capitalisme
vos dobrís los braces, e ja vos embricalha e lo còrs e la tèsta - e lo còr e la
lenga. Cal que lo pòble comprenga los òrdres !... »
« ... Comprenes, Risolet ?
Comprenes, Sèt-Set ? Comprenes, Mendilh ? Nos an copada la lenga... »
E lo còl s’estirant cap als fraires, Mut brandolhava doçament la tèsta, pòts
sarrats, amb d’uòlhs d’aucèl de nuòch. La man coma una àrpia sarrava la
tenedoira del comptador.
« ... Nos an copada la paraula. Èrem
venguts los enfants de lor patria amb d’imnes de guèrra e de sang impur dins la
rega. L’objectiu èra vengut de servir la causa nacionala. Sens limit autre que
la mòrt.... »
« ... 70 ; 71 ; 14 ;
18 ; 39 ; 40 ; coma una combinason perdenta al Grand Prèmi de
París. Avèm jogat França ganhanta sens veire tot aquò nòstre qu’abandonàvem long del camin. Praxís e Eròs :
la fòrca de trabalh e l’engèni d’aimar. Vendut. Perdut... Estraçat, lo grand
teissut de la lenga e del pòble ; desfilfrat, trocejat coma una piòtassa
de Nadal convidada a la taulejada, e que li demòra pas que la glèisa ; a
la granda Fièira a l’Enquant de l’Istòria, èrem venguts pas qu’un còrs sens anma,
sens passat, sens avenidor, abandonat al mens dire. Ô ! pòble de la lenga !
Ô ! lenga del pòble ! Rai del pòble, rai de la lenga ! Pecaire
de nautres ! Que pòt un pòble sens lenga ? Desgaunhar los venceires.
Nos embuquèron d’exagonadas, qu’au mens perdèssem pas la costuma de
l’alienacion... »
(de seguir...)
Cap comentari:
Publica un comentari a l'entrada