dimecres, 29 d’abril del 2020

Las asenadas dau Joan Pèire


M’escriuras cada jorn ! a fach prometre Justina al Marcèl que partis al Servici militar.
O a fach, lo malaürós !
Sièis meses après, la Justina se maridava … amb lo factor.
                            ------------
A la gendarmariá, Batista se ven plànher que sa femna l’a a mièg assucat en li escampant un topin pel cap.
- I arriba sovent, a la vòstra femna de traire de vaissèla ?
- Cada jorn !
- E es pas qu’ara que venètz lo dire ?
- Òc ben ! Es a dire que dusca ara, m’aviá mancat !
                            ------------
- Pecaire, mon paure Tòni, que siái malaürós ! La meuna femna, la Sofronia, es partida i a un mes quèrre de sal a l’especiariá, e es pas encara tornada !  
- È ben, te planhissi de manjar sens sal desempuèi un mes !
                            ------------
L’enfant del pegòt, aquel polisson de Berton, demanda al mèstre d’escòla :
- Monsur me puniriatz per quicòm qu’ai pas fach ?
- Non pas cèrtas ! S’as pas res fach, per de qué te puniriái ?
- Siái plan content de vos l’aver demandat, per çò que son los devers que m’aviatz donats qu’ai pas faches ! 
------------

Lo conse a la nòvia :
- Vos pòdi pas maridar ? Avètz pas vergonha de m’amenar aquel òme qu’es bandat come un cunh ?
- Es a dire que, quand es pas bandat, vòl pas venir !
                            ------------
Cada jorn a l’aubèrga del Gal Empastat, dos òmes s’assètan fácia a fácia. Un ditz : Ieu veni manjar aicí per çò que ma femna aima pas de far la cosina !
L’autre li respond : Ieu, es lo contrari. Veni aicí per manjar pas la cosina de ma femna !
                            ------------
A la dintrada de l’ostal, Jòrdi a emplastrat una fotrala de pancarta : “Atencion al chin !” 
- Son amic li demanda : Es tant missant qu’aquò, ton chin ?
- Non pas ! Mas es talament pichon qu’ai totjorn paur qu’òm lo m’espotisca !
                   ------------
Ont vas, Bertrand, qu’as sortida la camioneta tan de bona ora ? 
- Vau menar la vaca al brau ! E tu, siás ben plan nipat ?
- Ieu, vau menar la femna al “Mammouth” !


Max Roqueta - La cèrca de Pendariès.

La Pèsta a Montpelhièr au sègle XVI, contada per Max Roqueta dins La cèrca de Pendariès.



Pendariès es un mètge dau Clapàs qu'escriu au sègle XVI un diari, a l'ora de la pèsta dins la ciutat. Cèrca a descubrir aquel continent desconegut, lo còs uman, en practicant la disseccion, entre voler febrós de saber e transgression de las leis religiosas dau temps.

            La Pèsta. I a çò qu'es. E i a tot çò que s'imagina. Çò qu'es i bastariá quand la rèba es aquí, de pertot presenta. Amb çò de terrible qu'es lo Mau pur. Lo Mau sens cara, sens agach, sens còs. Se'n vei pas que la resulta, malauts adejà esvanits dins la somiariá, lo deliri, la fèbre. E l'èr encusat, tot còp, tant coma l'aiga, de carrejar lo mau. E la messòrga dels cònsols que vòlon pas espaventar lo mond, de las familhas que negan lo Mau e rescondon los malautes. (…)

            La messòrga e la paur. La paur qu'esparnha degús. Qu'arrapa las tripas de cadun. Que poirís son èime e son còr e son arma. Que d'un valent fai una pelha. E d'un fidèl un traite. La paur escura perque sens cara coma lo Mau. De pertot resconduda amb el. Emai ont es pas. Sagata l'òme. Li nèga son voler, sa fòrça, son coratge. E lo buta, lo trai, l'escampa dins l'èr enfalenat de mòrt e de susor febrosa. E que, ben mai, d'una cara amiga e sana, fai un espavent, d'un ostau plan suau, una mena de tomba escura ont degús ausa pus apegar la man sus una taula, sus un veire, sus un tròç de pan, sus un sugaman. Ont lo vin dins son flasco ven poison, e lo pan e lo lach. Ont lo poton de la maire o de la nòvia, dau manit o dau galant es benlèu aquel de la mòrt. Ont viure es dangièr de mòrt entre un mond cargat de terribles poders. (…)

            Ai fach lo compte de las passadas de la pèsta en aquela ciutat. Siái anat legir los Thalamus de la comuna. Sembla pas de bòn coma, tan sarradas coma las èrsas de la mar, an pas finit per levar au mond d'aquel país lo gost de viure. N'i auriá per fugir. Per anar ont ? Que de Levant a Ponent, e de terrau a marin, ges de ciutat li escapèt pas jamai. Es una vertadièra litania : 1227, 1315, 1348, 1358, 1361, 1374, 1375, 1384, 1391, 1395, 1407, 1481, 1498, 1502, 1506, 1510, 1515, 1522, 1530, 1533-34, 1541-44.

            Se pòt dire que la Pèsta a pas quitat de rodejar dins l'encontrada. Amb d'aquí d'alai una flambada coma fan los fuòcs l'estiu per campèstre ; jos las bufadas dau vent. De còps fai lo semblant de s'entredormir. E los òmes s'esperdigalhan. An lèu fach de delembrar çò que li empacha lo bonur. E coma se'n saupre mau ? Qu'avèm totes pas qu'aquò en tèsta. Coma que ne vire, un pauc, un pauquet, un pauqueton de bonur… (…)

rèba : épidemie.

Max Roqueta, La cèrca de Pendariès, Trabucaïre, 1996. 
 

Joan Marc Vilanòva - Tres, dos, un... e rau! (7)

Joan Marc Vilanòva.
Seguida de Tres, dos, un e rau ! IEO Edicions, 2006

(Ne traparetz, la debuta als articles en dejós)



Cogorlièrs !

-=oOc=-

            - De’n primièr : « Cogorla ! » E òc ! Vòstre mond, son pas que de cogorlièrs !
           
            Aquela declaracion, de tant peremptòria que foguèsse, daissèt pas d’estonar lo frairum. L’imatge semblava asardós mas, emai lor tirèsse una riseta estonada e incredula, lor empusèt la curiositat. Cerquèron de sens a aquela enigma novèla.

            Una enquèsta discrètament menada a son entorn - mai que mai a cò de Danielon, que vendiá tabat e gazetas - entredobriguèt l’arca del mistèri. Se trobèt que, d’un biais general, una cogorla, aquò designava subretot una persona (òme o femna) pas tròp dobèrta del comprenòri. Per exemple, se podiá dire : Bèu a la gròssa cogorla ! d’un bravòt qu’engolís tot çò qu’òm li conta. O, encara melhor : Sa femna lo fariá pissar dins una cogorla ! que dins d’autres ròdols revirariam per Es ela que pòrta las bralhas ! Mas la primièra explica lor pareguèt plan leugièra per esclairar l’anatèma plenièr - e la seconda esparnhava a la mitat enfaudada de Ceban la trufariá que semblava quichar sus totes.

            Dapasset, aprenguèron que la bèla cogorla, doblament bombuda, amb sa siloeta de fòrmas suggestivas, sas cambetas escalairas, sas viroletas pegosas, podiá evocar una panturla, una bagassa, una filha de marrida vida. Çaquelà, descortés per las onèstas, aquò conveniá pas pel masclum. L’esclairatge seguent, qu’acampava òmes e femnas dins l’embriaguesa lor semblèt tròp comun per èstre retengut. Se pensèron d’agantar la clau de l’arca misteriosa quand los vièlhs del banquet del pont de Sant-Florenç liurèron enfin sa version. Vaquí, fidelament transmés, son raconte.


Ramonetatge 
-=oOc=-

            Una « campanha » dins lo País-Bas, designa los bastiments agricòls qu’aparan obrièrs e aisinas per far venir la vinha. Una granda cort centripèta s’enclausís del castèl,  de l’ostal del regissor, del ramonetatge, dels celièrs, estables, remesas - e de la cabana del can (Adà.) Un potz e sa figuièira ne marcan mai d’un còp lo nucli.

            Josèp, Maria, Marc, Joan - los sants, sensadament, protegisson  las campanhas mai alunhadas. Puèi venon de noms de circonstància : « Montmarin » « Cantaucèl » « La Beguda » « Castèlsec » « Puòch-Cocut » « Picatalent »... Al mai sarrat del vilatge, quand la tèrra balanceja de la vinha a l’òrt e de l’òrt a la vinha, venon de noms mai prosaïcs : « La Condamina » « L’Òrt del Gal » « Lo Jardin ».

            A Ceban, la campanha del Jardin se desplegava entre ostals e flume. Gausissiá de la practica dels jornalièrs mai biaissuts, qu’acabavan son temps en causissent las vinhas mai pròchas del vilatge. La tèrra aprofiechava tanben de costejar lo flume, e aquí venián sens esfòrç los rasims e las fruchas, los legums e las flors.

            Un camin ribejava Erau, lauserdejant al solelh fins a la rota de Sant-Florenç. Escapat del « Jardin », un ramonetatge de passat-temps, sens mai de teule ni de contravent se carpinhava amb la mòrt de tota la fòrça de sas paretassas de pèiras volcanicas. Los romegasses n’emplenavan lo debàs e n’enebissián la dintrada. D’autres escalaires creissián al mitan e s’anavan pèrdre dins l’amondaut.

            Pels Cebanencs, l’ostalàs èra vengut emmascat. Quines que sián lo temps e l’ora, d’ont que bufe lo vent, mai que mai a boca de nuòch, degun s’atardava pas d’aqueste caire, a l’encòp costumièr e diabolic.

            Dempuèi de meses, sens cap d’explica, quicòm - o quauqu’un - se metiá a udolar, endacòm, a l’estatge. S’ausissiá lo pas de quauque bèstia : Pòm Pòm Pòm Pòòòm !... [1]

            Qual podiá passar los espinoses ? Qual podiá pojar per las grasas cussonadas ? Qual podiá trepejar pel ponde de las fustas plegadas ?

            Amb lo temps, los udolaments s’afortiguèron. D’ont mai anava, e d’ont mai ne semblava gisclar dels quatre cantons, e lo buf preniá d’ample. Aquí semblava que lo Drac e la Draquesa agèsson penjat lo cremalh e que draquegèsson nuòchament, coma de bocs amb de cabras. Lo bruch corriguèt que los dracons banuts capejavan al fenestron...

            Lo director de l’escòla, manja-capelan que se pòt pas contar, se risiá d’aurelhas a cada novèl esplech de la familha Drac e, d’un aire de dos aires, fasiá :
            Mancan pas d’aire, de tant cridar !
                        Aquò nos va conflar los efectius !
                                   N’avètz vist la color ?
                                               Encara un article a la con pel diari !
                                                           E las banas, cossí son las banas ?
                                                                       Vaquí lo retorn de l’Escur...
                                                                                  ... e de l’escurantisme !
            Auriá poscut escriure la Tirada dels Dracs, agèsse agut en mai l’invencion que caliá...

            Al desespèr, lo mond se sarrèron del capelan, ultima autoritat avant las oras escatologicas. Lo tonsurat, pecaire, s’esmòuguiá de veire sa glèisa mai plena a cada ofici.
            Aquò’s una espròva mandada per Dieu !
            Peniténcia ! Peniténcia !
            Las beatas se gloriejavan.
            Lo mond anavan a confèssa quatre còps per setmana.


[1] - Aire de la cinquena de Beethoven


 

Los mai legits