CFPO - Formacion en lenga e cultura occitana o catalana

Joan Marc Vilanòva - Tres, dos, un... e rau! (14)

Joan Marc Vilanòva. 
Seguida de Tres, dos, un e rau ! IEO Edicions, 2006 

(Ne traparetz, la debuta als articles en dejós)

Quequejaments 

-=oOc=-

Mut beguèt un glop. Long. S’eissuguèt las bocas d’un revèrs de braç.

« ... Venguèt lo temps del tractor d’Eugèni-Lo-Quequejaire. La primièra maquina agricòla de Ceban bretonejava tant coma son proprietari. Semblava que la carburacion de l’una foguèsse estada reglada sus las trabucadas de la lenga de l’autre. Lo chin sembla son mèstre, èra normal  que lo tractor  quequege. L’òme li parlava coma per un chaval : « i-i-i ! » « ò-ò-òu ! » « vi-vi-vira ! » « vè-vè-vèni ! » « a-a-arrèr ! » « do-do-doçament ! » « vai ! vai ! vai ! ». E lo tractor s’enançava, s’arrestava, virava, veniá, recuolava. Plan-plan...

... D’òrdres - pas solament - mas tanben li disiá sos espèrs e sas iras, sos plans e sos planhs, sos encants e sos romegadisses. D’unes, per confident, an d’amics, d’autres la femna, o la cabra, quand la fan venir, d’autres encara lo chin o lo cat. El, dobrissiá son còr al tractor. Ni per las quatre lengas de pelha reganhant que « traste e tractor, qual se sembla s’embessona » e « cal èstre nèci per parlar a una ferralha ». Las vesinas podián brandar lo cap, Eugèni-lo-Quequejaire charrava amb « M.M.F. » Aital bautejèt lo “ Massey-Fergusson ” que, plan content d’aquò, reguitnava, s’encabrava e mai endilhava, quand son menaire li fasiá cracinar las marchas... »

Òo ! Mèstre Peire ! Te prègui, una autra virada !

« ... Acabèron lor vida amassa, traste e mèstre, contra lo Monument a la Victòria, un matin de 11 de Novembre, resulta d’una ultima dissension. Eugèni, cavalcant son engenh, li mandèt un darrièr còp de martèl sus l’esquina e li bramèt : « Rò...rò... rò... ròta, pe... pe... pe... peta, lo...lo... lo... lofa, ca... ca... ca... caga, mas a-a-avia-te ! » E « M.M.F. » s’avièt... Un saut terrible, descabestrat, cinquanta mètres quilhat sus sas ròdas de detràs, dins un refreniment fòl. Crocat de totas sas fòrças al volant, drech sus la pedala del fren, Eugèni bramava « Aten-ten... Aten-ten... Aten-ten... ! » Agèt pas lo temps d’acabar. Los boisses, las flors, lo pelenc, las bandièiras, a l’entorn del Monument prèste per la ceremonia, tot èra caucat e Domenge i èra per pas res. « M.M.F. » espotiguèt l’agla de pèira dejà clavada pel leon trionfant, e d’ennaut de son pilar, liberat per lo tust del tractor, lo gal amòrri e venjador se venguèt espotir sus la clòsca quequejanta.

Quatre manregas negras volastrejèron un moment dins lo clar del matin, entre las platanas. D’aquel jorn, las vesinas daissèron de brandar lo cap al passatge d’ « M.M.F. ». Eugèni quequejariá pas mai.

Èran venguts los temps mecanics. »

Es mai tardor que çò que creses

-=oOo=-

Las vendèmias s’estiravan. Lo solelh trescolava mai lèu. Las seradas se fasián fresquetas. Après-sopar, las cadièras demoravan pas pus gaire pels trepadors. Los fornèls, las chiminièras començavan d’escampar de messatges de retirada dins los cèls enfuòcats, a solelh colc. Dins las vinhas, las còlas d’espanholetas, que remplacèron aquelas de gavachonas, vivián sas darrièiras annadas.

Dins quauque temps, nasejaràn, pauc a cha pauc, de vendemiairas metallicas e mecanizadas de tres mètres de naut, doas ròdas entre doas rengas, doas ròdas entre doas autras, un cosmonauta dins la cabina, e fai tirar, Màrius !

Pasmens, d’ase, ne demorava encara un...

LO LUM DE L'AUTRE OSTAL

Una novèla de Luigi Pirandello tirada de Novelle per un anno, revirada en lenga nòstra per lo Miquèl Pedussaud

(la debuta es als dos articles en dejós)

E alara ? Alara, benlèu tot s’anava acabar ! L’endeman de ser, la pichona maire, o l’òme, coma sabiá que se teniá misteriosament sens lum dins la cambra d’en fàcia, tampariá los contravents. Caliá doncas que tre l’endeman, aquel lum que ne viviá, s’aluquèsse pas mai, aquel lum qu’èra sa delectacion innocenta, son sol confòrt... Mas foguèt pas atal.

Lo quite ser, quora lo lum d’en fàcia foguèt atudat e que, negat dins las tenèbras, un còp aver esperat encara un pauc que la pichona familha s’enanèsse al lièit, dobriguèt doçamenton la fenèstra per airejar e vegèt la fenèstra d’en fàcia tanben dobèrta. Pauc de temps après (dins l’ombre n’agèt un trebolament que semblava d’esglasi), vegèt aparéisser a la fenèstra la femna, benlèu encuriosida per çò qu’avián dit d’el las Nini, maire e filha.

Plan nautas, acaradas, las bastendas vesinas, dobrissián l’una contra l’autra los uèlhs de lors fenèstras e daissavan pas veire, dins lo fons d’aquela carrieròta barrada per una grasilha, ni un rajòl de cèl en naut, ni un rajòl de tèrra en bas ; daissava pas jamai dintrar un rai de solèlh, nimai un rai de luna.

Tot comptat, podiá pas èsser aquí que per el, e benlèu perqué l’aviá apercebut el meteis apiejat a la fenèstra dins l’escur.

Dins l’escur, se podián a pena endevinar. Mas el, dempuèi longtemps ja, la sabiá polida ; coneissiá ja son gaubi, los lambrets de sos uèlhs negres, lo sorire de sos pòts roges.

Pr’aquò, aquel primièr còp, a causa de la suspresa que lo tresvirava e li copava lo buf d’un fremiment d’èrnha gaireben insostenible, sentiguèt de pena puslèu qu’un autre sentiment. Deguèt far un esfòrç violent sus el meteis per dintrar pas, per esperar que dintrèsse primièra. Lo sòmi de patz, d’amor, d’intimitat doça e preciosa qu’aviá fargat a l’entorn d’aquela pichona familha que n’aviá per resson gausit el tanben, lo sòmi s’escrancava del moment que dins l’ombra aquela femna, furtivament, s’acoidava  a la fenèstra per un estrangièr...

Mas èra pas el aquel estrangièr?

Abans de dintrar, tampèt la fenèstra e mormolhèt ela :

-          Bona nuèit !

De qu’avián imaginat a son encontra las doas femnas per despertar e abrandar atal la curiositat d’aquesta ? Quina estranha e poderosa atraccion aviá provocat en ela lo mistèri de sa vida embarrada per que, tre lo primièr ser, daissèsse sos enfants e venguèsse cap a el, coma per li téner companhiá ?

Òc, un acarat a l’autre, emai qu’aguèsson desfugit de s’agachar e fintat d’èsser a la fenèstra sens intencion precisa, totes dos, totes dos, n’èra segur, avián trebolat d’un meteis fremin d’espèra, l’espèra del mistèri, tan pròches un de l’autre, emmascats pel sortilègi qu’aviá obrat dins l’ombra. Quora, fòrça tard, tampèt la fenèstra, aguèt la certesa, un còp la lampa atudada, que tornariá a la fenèstra, per el. E ne foguèt atal.

D’aquel jorn, Tullio Buti esperèt pas mai dins lo cambron lo pichon lum d’en fàcia ; al contrari esperèt despacientat que lo lum s’atudèsse.

La passion de l’amor que coneissiá pas gisclèt, golarda, terribla, dins lo còr d’aquel òme tan longtemps demorat a despart de la vida ; s’apoderèt d’aquela femna, l’estrifèt, se l’emportèt coma una revolumada.

Lo quite jorn ont Buti daissèt lo cambron de las Nini, espetèt coma una bomba la novèla que la dama del tresen de l’ostal d’en fàcia, Madama Masci, aviá daissat son òme e sos tres enfants.

Lo cambron ont, pendent quatre meses a quicòm pròche èra logat Buti, demorèt liure e, de setmanas e de setmanas demorèt atudat lo lum d’en fàcia, lo lum de la sala de manjar ont cada ser la pichona familha s’acampava per sopar.

Puèi lo lum tornèt al dessús de la taula sens jòia : lo paire aclapat pel malur, contemplava las caras enjauridas dels tres mainatges que gausavan pas agachar la pòrta per ont la maire dintrava cada ser amb una sopièra que fumava.

E aquel lum, tornat al dessús de la taula sens jòia, recomencèt d’esclairar doçamenton lo cambron d’en fàcia, lo cambron desèrt.

Qualques meses après se’n sovenguèron de lor crudèla baugesa, Tullio e sa mestressa ?

Un ser, las Nini, espaventadas, vegèron tornar, fòra d’el, l’aire d’un caluc, l’estranh logatari. De qué voliá ? Lo cambron, foguèsse pas logat... Non, pas per el, pas per i demorar ! Per i venir pas qu’una ora, o quitament qualques minutas, cada ser, d’escondons ! A ! pietat, pietat, per aquela malaürosa maire que, de luènh, sens èsser vista, voliá tornar veire sos enfants !

Totas las precaucions serián presas, se mascarián o calguèsse ; profeitarián cada ser d’un moment ont l’escalièr seriá desèrt ; pagarián doble, triple per aquelas minutas !...

Las Nini refusèron. Admetèron solament, fins al jorn ont la cambra seriá logada, que, de temps en quora... mas, per exemple a condicion que digús o sapièsse... de temps en quora... L’endeman, coma dos panaires, pugèron. Dintrèron gaireben desalenats dins la nuèit del cambron e esperèron encara la lusor d’alba.

Enfin !

Mas Tullio Buti o poguèt pas sosténer. Ela, per contra, dins los samucs que l’ofegavan o beviá. Se roncèt a la fenèstra, quichant regde lo mocador suls pòts. Sos pichons... sos pichons... sos pichons... aval... aquí... a taula...

Correguèt per la sosténer e totes dos demorèron aquí, abraçats, clavelats, a espiar.

La Formiga e la Cigala

De Françoise Sagan:

 La Fourmi ayant stocké

Tout l'hiver,  

Se trouva fort encombrée  

Quand le soleil fut venu.

Qui lui prendrait ces morceaux

De mouches ou de vermisseaux? 

Elle tenta de démarcher

Chez la Cigale sa voisine,

La poussant de s'acheter

Quelque grain pour subsister 

Jusqu'à la saison prochaine.   

" Vous me paierez, lui dit- elle,  

Après l'août, foi d'animal,   

Intérêt et principal."           

La Cigale n'est pas gourmande :  

C'est là son moindre défaut. 

"Que faisiez-vous au temps froid ?  

Dit-elle à cette amasseuse.     

- Nuit et jour, à tout venant,

Je stockais, ne vous déplaise. 

- Vous stockiez ? J'en suis fort aise,  

Eh bien ! Soldez maintenant ! "   

Adobada per Albèrt Arnaud.

La Formiga qu'aviá amassat

Tot l'ivèrn coma una bauja

Se trobèt fòrça  embarrassada

Quand lo caud foguèt arribat.

Qual li prendriá totes aquestes babaus,

Moscas, moissals e moscalhons ?

Se pensèt  d'anar temptar                            

La Cigala sa vesina

Que se crompèsse

Qualque gran per dire de téner

Duscas a la davalada.

" Me poiretz pagar, faguèt ela,                          

Passat agost, fe de bestiòta,

Interés e principal, aquò rai !."

La Cigala es pas golarda.                     

Aquò' s sa peca menudeta.

" De qu'avètz fach del temps freg ?

Diguèt a l'amassaira

- De jorn, de nuòch, sens m'alassar,

Amassavi a cabassadas, estocavi.

- Estocàvetz ? De longa ?

E ben ara, podètz soldar !"

La Cigala e la Formiga

Joan de la Fònt-Putanèla

almanac Setòri de 2005

La cigala que barutlèt tot l’estiu,

L’ivèrn vengut èra pus magra que piu-piu,

Aviá fach quincanèla,

Manjava de regardèlas.

Anèt, amb una figura de monina,

En cò de la formiga sa vesina,

Que ie prestèsse quauque gran

Per pas crebar de fam

Sens res metre au cort-bolhon.

«  - Vos pagarai diguèt amb front

Au temps polit de las majofas ;

Se vos escane prendrai de bofas.

-          Vai te’n cagar diguèt la formiga.

E la mandèt se gratar la figa.

-          De qué fasiás al calimàs ?

Faguèt a la manja-recapte.

-          Me solhelave a la plaja d’Agde,

Coma lo peis dins la sartan,

Tan detràs coma davant.

-          Bronzàvetz ? Me’n fote pas mau,

Ara lecatz-vos lo babau.