Rafael èra dins l’estreta cèla dempuèi quatorze meses.
Son mond aquò èra las quatre parets, blancas coma
d’ossaments, aquelas tristas parets que ne sabiá de còr las fendasclas. Son
solelh a el, aquò èra la nauta lucana que sos barrèus trencava la taca blava
del cèl. Lo croton aviá uèit pès de long mas ne dispausava a pena qu’una
pichona mitat pr’amor d’aquela porcariá de cadena totjorn cracinanta que son
anèl s’èra engravat dins la cavilha, gaireben mesclat amb sa carn...
Èra condemnat a mòrt. Mentre qu’a Madrid fulhetavan un
darrièr còp los papieròts de son procès, passava aquí meses e meses enterrat
viu, dins l’espèra pacienta de l’ora que, d’un sol còp, lo liberariá de sos
patiments.
Çò que mai l’enfastigava, èra la netetat d’aquel pertèrra
balajat e netejat cada jorn, de segur per que l’umiditat, filtrant per la trena
de jonc, dintrèsse fins a las mesolhas, aquelas parets ont se daissava pas solament
una mica de posca... Al presonièr, se levava duscas a la companhiá de la
porcariá. Solitud complèta... Foguèsson dintradas de mirgas, auriá agut lo
solaç de partetjar amb elas la magra pitança, e de parlar coma amb de cranes
companhs ; aguèsse trapada una aranha, auriá jogat a l’adomergir.
Dins aquel tombèl, volián pas d’autra vida que la sieuna.
Un jorn, un passerat apareguèt a la rièja, amb un aire coquin de mainatge. Lo
cocarro de la lutz e de l’espaci piulejava, coma per dire sa suspresa de veire,
al dejós d’el, aquel paure òme, jaunet, flac, tremolant de fred al còr de
l’estiu, amb un molon de mocadors nosats als tempes e una pelha de mantèl per
las esquinas. Aquel cap angulós, palle, d’un blanc de pasta de papièr, deguèt
l’espaurugar. S’enairèt, secotissent las plumas coma per escampar la flaira de
tombèl e de lana poirida que s’escapava per la rièja.
Lo sol brut qu’evoquèsse la vida, èra aquel que fasiá los
autres engabiats a l’ora de la passejada dins la cort. Aqueles, al mens, vesián
lo cèl liure al dessús d’eles. Pipavan pas l’aire per una balestièra ; avián
las cambas liuras e se podián parlar a lor agrat. Lo malastre èra escalonat
duscas dins la preson. Rafael descobrissiá lo malcontentament etèrne dels òmes.
Envejava los que passejavan dins la cort, pensava qu’èran dins una situacion
mai desirabla ; e aqueles envejavan las gents del defòra qu’avián la libertat ;
e los passants benlèu èran tanben malcontents de lor destinada e desirava
quicòm mai ?... Alara qu’es tan bona la libertat !... Se meritavan d’èsser
presonièrs.
Rafael èra aitant malurós que se pòt. Dins un vam de
desespèr, aviá cavat un sosterranh per ensajar de s’escapar, e ara la vigilància
lo quichava, de contunh, aclapanta. S’èra volgut distraire en cantorlejant d’un
biais monotòn las pregàrias apresas de sa maire e retengudas pas qu’a tròces.
L’avián fait calar. Se voliá far passar per fòl ? Anem, silenci ! Lo volián
servar completament sencer, de còs e d’esperit, perfin que lo borrèl trabalhèsse
pas una carn degalhada.
Fòl ! o voliá pas ! Mas l’embarrament, l’immobilitat, la
mangisca, magra e marrida, l’aganissiá. Aviá d’allucinacions, la nuèit, quora
clucava l’uèlh, secutat pel lum reglementari, que s’i èra pas acostumat en
quatorze meses, una idèa bauja lo tafurava : sos enemics, de desconeguts que lo
volián tuar, li avián, dins sa sòm, botat l’estomac al revèrs ; d’aquí aquelas
crudèlas lançadas.
De jorn, pensava de longa a son passat, mas amb de
remembres tant esmarrats que cresiá evocar l’istòria d’un autre.
Se rementava lo retorn al vilatjòt natal, après un
primièr embarrament per trucs e patacs ; sa reputacion dins lo ròdol, la
molonada de la practica dins l’albèrga de la plaça que l’admirava amb
estrambòrd : quin patacaire, aquel Rafael ! La mai polida filha del vilatge se
decidissiá a lo maridar, mai per crenta que per tendresa ; los conselhièrs
comunals lo lausenjavan, lo fasián garda
comunal, e encoratjavan son brutalitge per l’emplegar, fusil en man, per las
eleccions. Senhorejava sens problèma dins lo canton ; espaurugava los autres,
las gents del partit vencit ; mas, a la fin, aquestes, alassats, trapèron un valent
que tornava tanben de las galèras e lo botèron dreit a dreit amb Rafael.
Jèsus ! l’onor professional èra en jòc ; caliá fretar las
aurelhas a aquel gus que li preniá lo pan. Se metèt a l’espèra, lo toquèt d’una bala que lo nafrèt mortalament, e
l’acabèt a còps de cròssa per l’empachar de cridar e de bolegar mai. Enfin... istòrias
d’òmes !...
Finala : la preson, ont retrobèt de companhs vièlhs ;
puèi lo procès ; totes los que lo crentavan autres còps testimonièron contra el
per se vengar de la paur que n’avián agut. Enfin tombèt la marrida senténcia,
seguida d’aqueles damnats quatorze meses, passats a l’espèra de la mòrt que
deviá arribar de Madrid mas que benlèu viatjava en carreta tant se fasiá
esperar.
(de seguir...)
Cap comentari:
Publica un comentari a l'entrada