Calandrino

Decameron VIII, 3 de Boccacio

Revirada dau Miquèl Pedussaud

Despacientat, Calandrino esperèt la dimenjada. Lo jorn vengut, se levèt a las clicas, sonèt sos companhs, sortiguèron totes tres per la pòrta San Gallo, davalèron cap a Mugnone e se botèron en cèrca de la pèira. Calandrino, lo mai ardit anava primièr, sautava regde d’un costat e de l’autre. Pertot ont vesiá una pèira negra se i ronçava dessús, l’amassava e se la metiá sul pitre.Sos companhs marchavan darrièr el, n’amassavan quora una quora una autra. Mas Calandrino tardèt pas a n’aver plen lo pitre. Alara regussèt los cantons de la rauba qu’èra ampla, ne faguèt una pòcha bèla estacada a la cinta e l’emplenèt. Puèi faguèt çò meteis amb lo mantèl, e l’emplenèt tanben.

Alara, de veire que Calandrino èra cargat e que l’ora de manjar se sarrava, Bruno diguèt a Buffalmacco, coma decidit aperabans :

-Ont es Calandrino ?

Buffalmacco lo vesiá pròche, mas se virèt ençà enlà, puèi agachèt e respondèt :

-O sabi pas mas èra aquí fa pas gaire.

Bruno diguèt :

-Fa pas gaire ? Me pensi ieu qu’es al sieu a dinnar e que nos a daissat aquí a cercar aquela engana de pèira negra.

-A plan fait, diguèt alara Buffalmacco. Sèm estats pro ninòis per o creire. Veses, quals d’autres que nosautres serián estats pro ninòis per creire qu’una pèira parièra se podiá trapar dins Mugnone ?

En ausissent aquò, Calandrino s’imaginèt que la pèira famosa li èra tombada entre las mans e que, mercé sas proprietats, sos companhs lo vesiá pas mai. Gaujós fòra mesura d’èsser tant astruc, decidiguèt de tornar al sieu sens dire pas res. Se revirèt e s’encaminèt.

Alara Buffalmacco diguèt a Bruno :

-E nosautres qu’anam faire ?

Bruno respondèt :

-Tornam, mas juri que Calandrino nos la farà pas un còp de mai. Foguèssi vesin d’el, lo trucariái d’un còp de pèira dins las cambas que se sovenguèsse durant un mes al mens d’aquela farsejada.

O dire e o faire faguèt pas qu’un. Calandrino sentiguèt la dolor, levèt lo pè, se metèt a bufar mas diguèt pas res e tirèt camin. Buffalmacco prenguèt un calhau qu’aviá amassat e diguèt a Bruno :

-Té, veses aquel polit calhau cossí va retrobar l’esquina de Calandrino ?

Atal, d’un biais o d’un autre, lo secutèron a còps de pèira fins a la pòrta de Sant Gallo. Aquí, escampèron las pèiras amassadas e s’arrestèron un brieu al burèu dels gardas de l’autreg.

Aqueles qu’èran estats assabentats per eles, fintavan de veire pas Calandrino e lo daissèron passar.

Sens s’arrestar, Calandrino s’enanèt tot dreit a l’ostal qu’èra pròche del Canto alla Macina. E tot favorizèt l’aventura que, pendent la traversada de la vila, ni per qualques passants, digús li adreicèt pas la paraula, perque lo mond èra a dinnar. Calandrino dintrèt doncas al sieu plan cargat. La femna, Monna Tessa, polida e intelligenta, se trapava de ressabuda amont de l’escalièr. Un pauc empepinada de la longa abséncia se metèt a lo cridar atal :

-Lo diable t’empòrte ! Totes an dinnat quand tu tornas.

Aquí Calandrino se mainèt que la femna l’aviá vist. Alara s’encavalèt e diguèt :

-Marrida femna èras aquí ? M’as arroïnat mas, fe de Dieu, t’o tornarai.

Montèt dins un cambròt, escampèt la carga de totas las pèiras amassadas, puèi, rabiós, se roncèt cap a la femna, l’emponhèt als pels, la butèt per tèrra e l’estrilhèt sens escotar los brams que cridavan seba.

Buffalmacco e Bruno riguèron un moment amb los gardas, puèi seguiguèron Calandrino de luènh. Arribats a la pòrta d’en çò sieu, ausiguèron la rosta que donava a la femna, esperèron un moment puèi lo sonèron. Calandrino en susor, tot roge e encolerat, de la fenèstra los preguèt de montar. Montèron amb la mina d’èsser un pauc entaïnats. Amont, vegèron lo cambròt comol de pèiras, la dama despenchenada, la cara macada, tota pallinèla que se plorava dins un canton e Calandrino segut dins un autre canton, los vestits en rambalh que bufava coma un òme arrendut. Un còp agachat la scèna, diguèron :

-Qué fas Calandrino ? Qué vòls bastir amb totas aquelas pèiras ?

-E Monna Tessa, sembla que l’agèsse trucada ? Qué vòl dire aquò ?

Calandrino alassat d’aver portadas aquelas pèiras e d’aver estrilhat la femna amb tanta ràbia, tot penós de la bona fortuna que se pensava d’aver perduda, podiá pas mai retrobar son entendament e respondre una sola paraula. Coma disiá pas res, Buffalmacco ajustèt :

-Calandrino, agèsses una autra rason de colèra, auriás pas degut te trufar de nosautres coma l’as fait. De nos daissar coma dos badaires a Mugnone ont nos aviás menats per i cercar la pèira preciosa, de te’n tornar aquí sens pas res dire a digús, nos ne sapièrem mal. Solide, es la darrièra farsejada que nos faguères.

Alara, Calandrino faguèt un esfòrç e respondèt :

-Companhs, siatz pas malcontents, la causa s’es pas passada coma o cresètz. Ieu, malaüros, trobèri la pèira e volètz veire s’es vertat ? Quand vos sètz demandat ont èri, èri pas mai a dètz mètres de vosautres. De saupre qu’èri pas vist, passèri davant vosautres e me’n tornèri.

E lor contèt duscas a la fin çò qu’avián fait e dit, lor mostrèt sus l’esquina e sus las cambas los trucs qu’aviá recebut, puèi apondèt :

-Vos disi que passèri la pòrta de la vila amb totas las pèiras e m’an pas res dit, ça que la o sabètz plan que los gardas son de costuma plan pimpilhoses e desplasents, a totjorn tot contrarotlar. En mai, encontrèri per carrièra los amics que de costuma me saludan e me convidan a beure. Pas un m’adreicèt pas la mendre paraula, coma me vegèsson pas. Enfin, arribat a l’ostal, aquela diablessa de femna es venguda a mon encontra e m’a vist que, coma o sabètz, las femnas tiran totas las proprietats a las causas. Alara, ieu que me podiái estimar lo mai aüros de totes los ciutadans de Florença, soi demorat lo mai miserable. Es per aquò que l’estrilhèri tant qu’ai pogut e sabi pas perqué li sagnèri pas las venas. Que maldita siá l’ora que la vegèri pel primièr còp.

La colèra lo tornèt prene e se volguèt levar per la trucar encara.

Buffalmacco e Bruno, fintèron de s’estonar fòrça. Afortiguèron çò que Calandrino aviá dit e avián una tan granda enveja de ne rire que se’n estofavan. Mas de lo veire se tornar levar per tornarmai trucar la femna, se i opausèron. Diguèron qu’èra pas ela la fautiva mas el, perque sabiá que las femnas fan pèrdre las qualitats de las causas e que l’aviá pas avisada de se presentar pas davant el tota la jornada. E que Dieu l’aviá empachat de preveire aquò, siá perque aquela bona fortuna deviá pas li arribar a el, siá perque aviá volgut enganar sos companhs als quals auriá degut tot dire tre que s’èra mainat qu’aviá trapada la pèira.

Enfin, après un fum de paraulas atal, li faguèron far la patz a pro pena amb la malaürosa femna, puèi lo daissèron tot ernhós dins l’ostal comol de pèiras e s’enanèron.