Decameron, IV, 9.

Amics, vos cal saupre que i aviá en Provença, çò dison los contaires occitans, dos cavalièrs nòbles amb vassals e castèls. Un s’apelava Guilhèm de Rosselhon, l’autre Guilhèm de Cabestanh. Totes dos èran biaissuts al jòc de las armas que prenián sovent. Avián costuma de se mostrar los dos vestits parièr dins los torneges, ajustas o autras manifestacions. Demoravan cadun dins son castèl a dètz legas de distància e pasmens escasèt que Guilhèm de Cabestanh, ni per l’amistat e la fraternitat de las armas que lo ligavan a son amic, s’enamorèt de la femna de Guilhèm de Rosselhon, una reina de beutat. Faguèt tant e tant que la dama se’n avisèt. Lo sabiá cavalièr valentós e aquel amor li agradèt. Tota estrambordada, venguèt per ela la persona mai cara e mai desirada e esperava pas que d’èsser sollicitada.

L’escasença tardèt pas  e se trobèron un primièr còp, puèi d’autres encara per s’aimar amb passion.

Mas foguèron pas pro prudents e l’òme de la dama se’n mainèt. Ne resultèt tant encapriciat que l’afeccion bèla que teniá per son amic venguèt òdi mortal. Ça que la foguèt mai discrèt que los amoroses e prenguèt la decision de tuar Capestanh. Es alara que se proclamèt en França un tornèg bèl. Tanlèu cridèt son amic e li faguèt dire que, foguèsse d’acòrdi, lo venguèsse trobar per decidir amassa d’i anar e cossí. Encantat, Cabestanh respondèt que vendriá solide dinnar al sieu l’endeman.

Alara Guilhèm de Rosselhon se pensèt qu’èra aquí l’ocasion de lo tuar. E l’endeman se carguèt las armas e, amb qualques servidors, montèt a caval e s’amaguèt dins un bòsc ont son amic deviá passar. L’espèra foguèt pro duradissa mas fin finala lo vegèt arribar sens arma coma los dos servidors que l’acompanhava, coma un òme qu’a pas res a crénher. Alara li sautèt dessús amb sa lança e, completament enrabiat, clamèt : « Traite, siás mòrt ! ». Lo bram faguèt pas qu’un amb la lancejada que li trauquèt lo pitre.

Guilhèm de Cabestanh poguèt pas esboçar lo mendre movement de defensa ni prononciar una sola paraula. Tombèt e se moriguèt gaireben sul pic. Los servidors qu’avián pas reconegut l’atacaire, faguèron repè e dintrèron al brutle al castèl. Guilhèm de Rosselhon d’un còp de cotèl dobriguèt lo pitre de Guilhèm de Cabestanh, arranquèt lo còr, l’estropèt dins un penon de lança, e comandèt a un servidor de l’emportar après aver recomandat a totes de quincar pas.

La dama aviá ausit dire que Guilhèm de Cabestanh deviá venir per dinnar e l’esperava amb impaciéncia.  Coma veniá pas s’estonèt e demandèt a son òme : « Cossí se fa que Guilhèm de Cabestanh siá pas aquí ? ».

L’òme respondèt : « Dòna, me faguèt saupre que podiá pas venir abans deman. » La dama ne foguèt un pauc macada.

Guilhèm de Rosselhon sonèt lo cosinièr e li diguèt : « Pren aquel còr de singlar e apresta-lo d’un biais chucós. Quora m’ataularai servis-lo dins un plat d’argent. »

Lo cosinièr lo prenguèt, empleguèt tota son aplicacion, lo trocegèt, l’assasonèt e ne faguèt un plat requist.

Quand foguèt l’ora, Sénher Guilhèm s’ataulèt amb sa femna. Coma aviá marrida consciéncia, mangèt pauc. Lo cosinièr faguèt portar lo fricòt que lo cavalièr presentèt a sa femna. Disiá qu’aviá pas talent pasmens li lausenjava lo manjar. La dama èra de veta : tastèt, presèt fòrça e passat pertot se l’acabèt soleta.

Quand lo cavalièr s’avisèt que la dama aviá pas res daissat li demandèt : « Madama qué ne disètz ? » La dama tornèt : « Vertat, Sénher, l’ai fòrça presat. »

« Que Dieu me venga en ajuda, diguèt lo cavalièr, ai pas de pena a vos creire. Es pas estonant que saborèssetz mòrt çò que vos agradava viu.»

Aquí la dama marquèt un temps puèi diguèt :

« Qué disètz ? Qué me faguèretz manjar ? »

Lo cavalièr respondèt : « Çò qu’avètz manjat es lo còr del Sénher Guilhèm de Cabestanh qu’aimèretz en femna desleiala. Me podètz creire que soi ieu que l’arranquèri de son pitre. »

En ausissent la mala sòrt qu’èra estada reservada a l’òme que mai aimava al mond, la dama venguèt, se pòt comprene,  bauja de dolor.

Al cap d’un moment diguèt : « Sètz estat un cavalièr crudèl e desleial que, li aguèssi donadas las claus de mon còr e vos aguèssi atal fait afront, soi ieu e non pas el qu’auriá deguda èsser castigada. Mas, Dieu mercé, que jamai una autra noiridura venga embrutir lo còr d’un cavalièr tant valentós e tant cortés que Guilhèm de Cabestanh ! »

S’arborèt e sens trantalhar se daissèt caire enrè per una fenèstra qu’aviá dins l’esquina. La fenèstra èra tant nauta que non solament se moriguèt mas lo còs foguèt desmargat.

Sénher Guilhèm agachava la scèna, estabosit. Compreguèt son error.

Per paur del mond del país e del comte de Provença, botèt sèla a son caval e fugiguèt.

L’endeman de matin, l’istòria foguèt coneguda. Las gents del castèl de Guilhèm de Cabestanh e las gents del castèl de la dama recaptèron los dos còsses. Los plorèron puèi los faguèron pausar dins la capèla del castèl de la dama, dins la meteissa tomba ont escrivèron qualques vèrses per dire quals èran, perque e cossí èran mòrts.

Bocaccio, Decameron, IV, 9.

Revirada dau Miquèl Pedussaud

Dins aquel raconte l'autor torna prene la legenda de la vida de Guilhèm de Cabestanh tuat per Raimon de Rosselhon (e non pas Guilhèm). Una pròba que la literatura italiana assegurèt la continuitat amb la literatura nòstra, çò que faguèt pas la literatura francesa.

Lo dous cossire
que.m don'Amors soven,
dona, .m fai dire
de vos maynh ver plazen.

Lo doç lagui,

que me baila sovent Amor,

Dòna me fa dire,

De vos mantuns vèrses plasents.